"Έχρισε" ο Θεός τον άνθρωπο "ιδιοκτήτη" της φύσης ;
Στην πορεία της ζωής, μέσα από εμπειρίες και σκέψεις πήρα την απόφαση ενός άλλου τρόπου ζωής. Αυτού της προσπάθειας για ένα κόσμο καλύτερο. Και όταν λέω "καλύτερο", εννοώ ένα κόσμο στον οποίο η ευζωΐα δεν είναι υπόθεση μόνο του ανθρώπινου είδους αλλά του συνόλου της φύσης.
Η προσπάθεια (όπως την αντιλαμβάνομαι τουλάχιστον εγώ) δεν περιλαμβάνει μόνο την διατροφή και την κατανάλωση ή ακόμη και γενικότερα τον αντίκτυπο κάθε ενέργειάς μας στο φυσικό περιβάλλον. Πιστεύω ότι εδράζεται στην αντίληψή μας προσωπικά και συλλογικά αφενός στον τρόπο που λειτουργεί ο πολιτισμός μας και αφετέρου στην θέση μας ως προς αυτόν και την φύση.
Εδώ τίθεται το ζήτημα της κυρίαρχης κοινωνικής οργάνωσης (του καπιταλισμού δηλαδή, αυτής της λέξης "ταμπού" στην Ελλάδα..) και του σπισιστικού πυρήνα του.
Από την στιγμή που το κέρδος με κάθε μέσο και με κάθε τίμημα είναι ο σκοπός κάθε οργάνωσης και δράσης, έχοντας ως αξίωμα την "ανωτερότητα" του ανθρώπου (τα εισαγωγικά αφορούν την διαστρέβλωση και όχι την αξία του, ως μια καταχρηστική και αυθαίρετη αυτο-αποξένωση του ανθρώπου από την φύση με την αυτο-καταστροφική επιβολή του σε αυτήν) ο πολιτισμός μας είναι καταδικασμένος να "πάρει στο λαιμό του" έναν ολόκληρο πλανήτη και μάλιστα πολύ σύντομα.. Τί κρίμα που είναι να έχουμε την δυνατότητα της ουτοπίας του Star Trek και να καταλήξουμε στον φρικτό δυστοπικό και μετα - αποκαλυπτικό κόσμο του Mad Max...
Σε συζητήσεις με ανθρώπους που αυτοπροσδιορίζονται ως "πιστοί χριστιανοί" (θεολόγους και μη) αντιμετωπίζω ένα πλατύ εύρος αντιδράσεων. Από την καλοπροαίρετη διάθεση για συζήτηση και ενημέρωση έως την αγένεια, την ειρωνεία και την αδικαιολόγητη επιθετικότητα, χωρίς την παραμικρή διάθεση για εξέταση των επιχειρημάτων.
Μια πολύ αγαπημένη φίλη, εξαιρετική ποιήτρια και διανοούμενη (δεν ξέρω αν θα ήθελε να αναφέρω το όνομά της) μου απάντησε στην απορία μου για την αιτία αυτής της συμπεριφοράς : "Αντιδρούν έτσι γιατί τους εκθέτεις.."
Όντως. Η φωνή της συνείδησης δεν φιμώνεται εύκολα, ειδικά όταν αγωνιούμε για το μέλλον του κόσμου και εσύ απλώς θέλεις να υπερασπιστείς την "απόλαυση" που σου προσφέρουν οι γευστικοί κάλυκές σου...
Τα "θρησκευτικά - θεολογικά" επιχειρήματα προκαλούν τουλάχιστον κλαυσίγελο...
Συνήθης η μετάθεση των ευθυνών και των συνεπειών σε ένα απροσδιόριστο "πνευματικό" κόσμο στα έσχατα, η υποτίμηση της υλικής φύσης (λες και η υλική διάσταση της Δημιουργίας είναι δεύτερης κατηγορίας... ο μανιχαϊσμός ζει και βασιλεύει...), η φοβική μισαλλοδοξία και η υποψία "αιρετικών" δοξασιών παντού...
Και στο βάθος; Στο βάθος μια αλαζονεία που τοποθετεί τον άνθρωπο ως απόλυτο κυρίαρχο και ιδιοκτήτη της πλάσης.
"Ο Θεός ΜΑΣ έδωσε την φύση! Τα ζώα ΜΑΣ τα έδωσε να τα τρώμε και να τα εκμεταλλευόμαστε όπως και όλο το περιβάλλον" Μάλιστα...
Μήπως εδώ ακριβώς βρίσκεται το πρόβλημα;
"Καί ἔλαβε Κύριος ὁ Θεός τόν ἄνθρωπον, ὃν ἔπλασε, καί ἔθετο αὐτόν ἐν τῷ παραδείσῳ τῆς τρυφῆς, ἐργάζεσθαι αὐτόν καί φυλάσσειν". (Γένεσις κεφ. 2, στιχ. 15)
Συγχωρέστε με αλλά δεν βλέπω πουθενά να αναφέρεται ο άνθρωπος ως ιδιοκτήτης της Δημιουργίας. Μάλλον έχει επιφορτιστεί με το καθήκον της προστασίας της.
Ιδιοκτησία του ανθρώπου η Δημιουργία ("δικό μου είναι και ό,τι θέλω το κάνω, του βάζω φωτιά και το καίω!") και μάλιστα με "θεϊκή έγκριση";
"ἐμή γάρ ἐστι πᾶσα ἡ γῆ" (Έξοδος κεφ. 19, σιχ. 5) δηλώνει ο Θεός στον Μωϋσή και στο Λευιτικό (κεφ. 25 στιχ, 23) "ἐμή γάρ ἐστιν ἡ γῆ" και "ἰδού Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου ὁ οὐρανός καί ὁ οὐρανός τοῦ οὐρανοῦ, ἡ γῆ καί πάντα ὅσα ἐστίν ἐν αὐτῇ·" (Δευτερονόμιο κεφ. 10, στιχ. 14). "Τοῦ Κυρίου ἡ γῆ καί τό πλήρωμα αὐτῆς". (Ψαλμοί κεφ. 23, στιχ. 1) για να το επαναλάβει ο Απόστολος Παύλος "τοῦ γάρ Κυρίου ἡ γῆ καί τό πλήρωμα αὐτῆς" (Α' Κορ. Κεφ. 10, στιχ. 26). "ὅτι σύ πάντων τῶν ἐν τῷ οὐρανῷ καί ἐπί τῆς γῆς δεσπόζεις" (Α' Παραλειπομένων κεφ. 29, στιχ. 11)
Μήπως τα υπόλοιπα ζωντανά πλάσματα είναι "ιδιοκτησία" μας ; "ὅτι ἐμά ἐστι πάντα τά θηρία τοῦ δρυμοῦ, κτήνη ἐν τοῖς ὄρεσι καί βόες·" (Ψαλμοί κεφ. 49, στιχ.10).
Μήπως έχουμε κάποιο "εκ Θεού" δικαίωμα να συμπεριφερόμαστε στα ζωντανά πλάσματα και στην φύση γενικότερα σαν να είναι "τσιφλίκι" μας;
Ο Γρηγόριος Νύσσης λέει : "Αυτός που την ιδιοκτησία του Θεού κάνει δική του ιδιοκτησία...τί άλλο κάνει; Με την περηφάνειά του ξεπερνάει την φύση των πραγμάτων" (Γρηγ. Νύσσης, Εις τον Εκκλησιαστήν, 8, 1, (Μ44, 644 C). Και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος είναι κατηγορηματικός για τον σφετερισμό της θεϊκής ιδιοκτησίας από τον άνθρωπο (Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις τας Πράξεις, 7,2 (M 60,66) και Εις την Α' προς Κορινθίους, 10,3 (Μ 61,85 - 86). Τον ίδιο σφετερισμό καταδικάζει και ο Ιωσήφ ο Βρυέννιος δίνοντας έμφαση στον ρόλο του ανθρώπου ως διαχειριστή και όχι ως ιδιοκτήτη (Ιωσήφ Βρυεννίου, Κεφάλαια επτάκις επτά, 38. (Ε 103) όπως και ο Αστέριος Αμασείας (Αστερίου Αμασείας, Ομιλίαι, Β' (7), (Μ40, 188Α).
(Τα παραπάνω χωρία, μεταξύ άλλων, αναφέρει ο Ν. Θ. Μπουγάτσος στο σπουδαίο θεολογικό έργο του Το Πρόβλημα του Θεσμού της Ιδιοκτησίας - Ορθόδοξη Άποψη. Αξίζει να το διαβάσετε!)
Κατά την ιουδαιοχριστιανική παράδοση και την χριστιανική θεολογία λοιπόν μόνος ιδιοκτήτης της φύσης είναι ο Δημιουργός της και ο άνθρωπος απλώς έχει τον ρόλο της προστασίας της.
Ο Θεός δεν έδωσε κάποιου είδους "λευκή επιταγή" στον άνθρωπο. Αντιθέτως δεν του προσέφερε απλώς την δυνατότητα να ικανοποιεί τις ανάγκες του μέσα στην φύση και να την χαίρεται αλλά πολύ περισσότερο του ανέθεσε την προστασία της.
Στην Γένεση το διαβάσαμε "ἐργάζεσθαι αὐτόν καί φυλάσσειν ".
Συνεπώς τα ευφυολογήματα του τύπου "ο Θεός μας έδωσε την φύση και τα ζώα να τα κάνουμε ό,τι θέλουμε και μας ανήκουν κατά αυτόν τον τρόπο" είναι εντελώς ανυπόστατα. Ακόμη και αν παράλληλα (και κουτοπόνηρα) υποστηρίζεται η "ήπια - βιώσιμη - βιολογική" κτλ. εκμετάλλευση.
Η απόπειρα θρησκευτικής δικαιολόγησης της καταστροφής που προκαλεί ο άνθρωπος δεν αποτελεί τίποτα άλλο παρά μια ακόμη προσπάθεια απενοχοποίησης και αποποίησης των ευθυνών μας. Η επίκληση της θρησκείας (με το κοινωνικό και πολιτισμικό κύρος που την περιβάλλει και την επιρροή που την συνοδεύει) σε αυτή την περίπτωση είναι μια κακόβουλη και ατεκμηρίωτη στην ουσία έμμεση αλλά σαφής επιβολή. Είναι, ας μου επιτρέψετε, τα "πυρηνικά όπλα" στο υποτιθέμενο οπλοστάσιο της κυρίαρχης φαντασιακής τάξης της ανθρώπινης κοινωνίας. Του ιδεολογικού της εποικοδομήματος.
Όταν οι απτές και αντικειμενικές αποδείξεις που προσφέρει η καθημερινή πραγματικότητα μαζί με τα επιστημονικά πορίσματα αποδομούν την σπισιστική, αδηφάγο και ασύδοτη λογική (sic) ενός πολιτισμού που παράγει και καταναλώνει αλόγιστα επιδιώκοντας το κέρδος μέσω της καταστροφής της φύσης, κάποιοι καταφεύγουν στην θρησκεία προκειμένου να αρθρώσουν αντίλογο. Το εξαιρετικά λυπηρό είναι ότι υπάρχουν θεολόγοι οι οποίοι ενστερνίζονται αυτή την "λογική" είτε από ημιμάθεια, είτε από ιδεοληπτική πώρωση.
Ο σφετερισμός και η ιδιοποίηση της ιδιοκτησίας της Δημιουργίας δεν οφείλονται απλώς σε ένα άκριτο και άκρατο ανθρωποκεντρισμό και σπισισμό, αλλά βρίσκονται ξεκάθαρα σε αντίθεση με το θεϊκό έργο της Δημιουργίας, αφού η χριστιανική αντίληψη δεν την αντιμετωπίζει ως κάτι σταθερό, αμετάβλητο, τετελεσμένο και ακίνητο, αλλά ως εξελισσόμενη στην πορεία της ανακαίνισης που εγκαινίασε ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός με την Ανάστασή Του και που θα ολοκληρωθεί στα έσχατα. Εκεί ακριβώς που ορισμένοι "θεολόγοι" μεταθέτουν κάθε ευθύνη, αποποιούμενοι εγκληματικά αυτή της παρούσας ανθρωπότητας, αδιαφορώντας για τις συνέπειες που ήδη βιώνουμε και θα βιώσει με πολύ χειρότερο τρόπο και σε ακόμη πιο δυσμενείς συνθήκες η αμέσως επόμενη γενιά.
Στη ρίζα του προβλήματος βρίσκεται η καπιταλιστική αντίληψη της ατομικής ιδιοκτησίας με τον συνακόλουθο φετιχισμό του εμπορεύματος (μεταξύ άλλων). Όπως πολύ εύστοχα είχε παρατηρήσει ο μεγάλος Γερμανός φιλόσοφος Erich Fromm, η στηλίτευση της ειδωλολατρείας από τους προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης δεν αποτελούσε τόσο μια πολεμική εναντίον της λατρείας αλλότριων θεοτήτων όσο την θεοποίηση της ύλης. Μια θεοποίηση βεβαίως που δεν αφορά την με σεβασμό αντιμετώπιση του υλικού κόσμου, αλλά τον εγωκεντρικό και άτακτο πλουτισμό πάση θυσία και εις βάρος των άλλων ζωντανών πλασμάτων και του περιβάλλοντος. Ένας κακώς εννοούμενος ευδαιμονισμός μαστίζει τον ανθρώπινο πολιτισμό εδώ και χιλιετίες. Στην σύγχρονη εποχή όμως οι τεχνολογικές δυνατότητες που προσέφερε η επιστημονική εξέλιξη έδωσαν για πρώτη φορά την δυνατότητα στον άνθρωπο να καταστρέψει ολοσχερώς τον πλανήτη είτε με ένα πυρηνικό είτε με ένα περιβαλλοντικό ολοκαύτωμα. Προς το παρόν, τα δεδομένα δείχνουν να οδεύουμε ταχύτατα προς το δεύτερο.
Ο καπιταλιστικός φετιχισμός και η θεοποίηση του πλουτισμού και της καταχρηστικής ικανοποίησης (συχνά πλασματικών) αναγκών εξυπηρετούν στην ουσία την αέναη παραγωγή κέρδους αδιαφορώντας για τις συνέπειες.
"Οὐδείς δύναται δυσί κυρίοις δουλεύειν· ἢ γάρ τόν ἕνα μισήσει καί τόν ἕτερον ἀγαπήσει, ἢ ἑνός ἀνθέξεται καί τοῦ ἑτέρου καταφρονήσει· οὐ δύνασθε Θεῷ δουλεύειν καί μαμωνᾷ." (Κατά Ματθαίον κεφ. 6, στιχ. 24).
Θεός λοιπόν ή Μαμμωνάς, κατά τον λόγο Του Ιησού Χριστού. Ως Μαμμωνάς εννοείται όχι απλώς ο υλικός πλούτος αλλά η πλεονεξία και η προσκόλληση σε αυτόν (βλ. σχετικά στο Λεξικό Βιβλικής Θεολογίας, επιμελ. μτφρ. Σάββας Αγουρίδης, Άρτος Ζωής, Αθήνα 1980, σελ. 818.)
Δεν κατηγορούνται λοιπόν τα υλικά αγαθά αλλά ο άδικος και καταχρηστικός πλουτισμός. Κάτι που στην περίπτωση του καπιταλισμού "ταιριάζει γάντι"!
Με την απολυτοποίηση του ατομικισμού και την θεοποίηση του κέρδους ο καπιταλισμός δεν αποτελεί απλώς ακόμη ένα θρησκευτικό υποκατάστατο αλλά σχεδόν μια θρησκεία. Μια μισάνθρωπη, αφύσικη και αντίθεη θρησκεία. Θέλοντας όμως να διατηρήσει τον κοσμικό χαρακτήρα του, ενδύεται θρησκευτικά χαρακτηριστικά και χρησιμοποιεί θρησκευτικά επιχειρήματα κατά το δοκούν.
Μια καρδιά που γεμίζει από Αγάπη και ενσυναίσθηση δεν είναι δυνατόν να ενστερνίζεται τα παραπάνω. Δεν μπορεί μια τέτοια ύπαρξη να αντέχει στην σκέψη ότι "ευημερεί" εις βάρος άλλων. Και αυτό δεν περιορίζεται στα ζωντανά πλάσματα αλλά προεκτείνεται σε ολόκληρη την Δημιουργία. Στην μέχρι σήμερα έντονη συζήτηση για το παγιωμένο δίπολο ατομισμός - κοινοτισμός, σπάνια έχει γίνει λόγος για την δυνατότητα της συλλογικότητας. Και μόνο η αναφορά όρων και εννοιών όπως "ολότητα" ξεσηκώνουν την οργή των χριστιανών φονταμενταλιστών, που με ευκολία εκτοξεύουν κατηγορίες για αίρεση και επιρροή από τις ανατολικές θρησκευτικές και φιλοσοφικές παραδόσεις. Ακόμη και νέοι σε ηλικία θεολόγοι ακολουθούν αυτή την στάση, μέσα στον κομπασμό και την αλαζονεία της αυτοδικαίωσης. Βαυκαλίζονται παρουσιάζοντας ένα "μοντέρνο" στυλ ως περιτύλιγμα στις πλέον υπερσυντηρητικές και μεσαιωνικές αντιλήψεις, εντελώς ξένες όμως στο Ευαγγέλιο. Αγνοούν, ή ακόμη χειρότερα εθελοτυφλούν, ότι στον ανθρώπινο πολιτισμό δεν υπάρχει παρθενογένεση και ότι θρησκεία και φιλοσοφία ανέκαθεν πορεύονταν σε διάλογο.
Η αντιμετώπιση των υλικών συνθηκών της ζωής από την καπιταλιστική κοινωνική οργάνωση (αποξένωση από την φύση και κατάχρησή της, ιδιοτέλεια και ατομικισμός κτλ) είναι επόμενο να συμβαδίζει με διαστρεβλώσεις που τοποθετούν τον άνθρωπο σε μια αυθαίρετη πυραμίδα ως ιδιοκτήτη - καταστροφέα και όχι ως προστάτη της φύσης. Που υιοθετούν την αντίληψη πως τα πάντα εκτός από αυτόν είναι μέσα και όχι συγκάτοικοι και συνοδοιπόροι. Πως ο φυσικός κόσμος είναι και αυτός ένα μέσο παραγωγής και όχι το σπίτι εκατομμυρίων άλλων ειδών.
Όπως στο παρελθόν με συκοφαντικό τρόπο δικαιολογήθηκαν πόλεμοι, σφαγές και γενοκτονίες στο όνομα της θρησκείας, έτσι και τώρα το περιβαλλοντικό ολοκαύτωμα και όσες καταστροφικές μέθοδοι και συνήθειες το προκαλούν και το ενισχύουν, δικαιολογείται έστω και εμμέσως με την παραχάραξη και την διαστρέβλωση που παράγει μια εξωφρενική εμμονή στην θέση ότι ο άνθρωπος είναι "ελέω Θεού" ιδιοκτήτης της Δημιουργίας.
Παραβλέπουν όμως κάτι βασικό : ο άνθρωπος δεν είναι ιδιοκτήτης αλλά διαχειριστής - φροντιστής και ένοικος. Όταν η κατάσταση φτάσει στο απροχώρητο (και πολύ σύντομα μάλιστα) θα "απολυθεί" και θα "εκδιωχθεί" ως λίγος και επικίνδυνος.