Εκφασισμός, ρατσισμός και σπισισμός. Πώς και γιατί ο καπιταλισμός τα μασκαρεύει ως ο,τιδήποτε άλλο;
Τον τελευταίο καιρό, λίγο πριν μας χτυπήσει την πόρτα η πανδημία, με αφορμή τα "παιχνίδια" του Σουλτάνου στα χερσαία και θαλάσσια σύνορα με την Ελλάδα, γίναμε μάρτυρες μιας φρικαλέας ρατσιστικής και φασιστικής υστερίας στα κοινωνικά δίκτυα, στα υπόλοιπα ΜΜΕ και στην καθημερινότητά μας.
Με πρόφαση την "δημόσια ασφάλεια και τάξη" ή "την σωτηρία της πατρίδας", ένας μισάνθρωπος οχετός μίσους ξεχύθηκε, καλύπτοντας σχεδόν τα πάντα με την δυσωδία και την τοξικότητά του.
Με έκπληξη και αποτροπιασμό, έβλεπα να συμμετέχουν σε αυτή την φασιστική παράκρουση ακόμη και άνθρωποι, τους οποίους μέχρι τώρα πίστευα ότι διαθέτουν αυτό που λέμε "καλή προαίρεση". Πλήρης απογοήτευση και φρίκη...
Το ιδεολογικό οπλοστάσιο της ακροδεξιάς, για ακόμη μια φορά αποτάνθηκε στο θυμικό, προτάσσοντας αξίες της εθνικής φαντασιακής τάξης. Ο πατριωτισμός, για πολλοστή φορά υπέστη βάναυσο βιασμό, εξαχρείωση και εκμετάλλευση, ενώ δεν έμεινε απείραχτη και η χριστιανική θρησκευτική πίστη. Μπροστά στα εκβιαστικά τερτίπια του τουρκικού καθεστώτος φανήκαμε ως ελληνική κοινωνία τόσο λίγοι όσο ακριβώς θα περίμενε ο πιο απαισιόδοξος.
Ως εχθρός δεν αναγνωρίστηκε η τουρκική επεκτατικότητα αλλά ο πρόσφυγας και ο μετανάστης, χωρίς στιγμή να γίνεται κατανοητό ότι αποτελούν απλώς μέσο πίεσης για την εξαγωγή πολιτικών κερδών, στα πλαίσια τακτικών και στρατηγικών ελιγμών.
Αν κοιτάξει κανείς πιο προσεκτικά, θα δει ότι η κινητήριος δύναμη δεν είναι στην ουσία κάποια μαζική και κοινή πρόθεση αλλά τα πιο ατομικιστικά και απάνθρωπα κίνητρα. Το μίσος που γεννά ο φόβος, δεν εδράζεται στην ανάγκη υπεράσπισης κάποιας πατρίδας ή κάποιας θρησκευτικής πίστης αλλά στην ιδιοτελή προσπάθεια διαφύλαξης κερδών και ωφελών με κάθε κόστος.
Πολύ εύστοχα παρατήρησε πριν λίγο καιρό σε μία διάλεξή του ένας νέος και πολύ αξιόλογος θεολόγος και κοινωνικός ανθρωπολόγος (του οποίου το όνομα δεν αναφέρω διότι δεν γνωρίζω αν το επιθυμεί) ότι αν παρατηρήσουμε την γλώσσα του marketing θα διαπιστώσουμε την εξαφάνιση του πληθυντικού αριθμού και την αντικατάστασή του με το δεύτερο ενικό πρόσωπο. Παλαιότερα οι διαφημίσεις απευθύνονταν στο δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο, ενώ πλέον σχεδόν όλες στο δεύτερο ενικό. Η γλώσσα είναι δείκτης πολλών πραγμάτων.
Ο ύστερος καπιταλισμός έχει σχεδόν καταφέρει να εκτοπίσει κάθε ιδέα και έννοια κοινοτικής κοινωνικής συνείδησης, κάθε έννοια συλλογικότητας και αλληλεγγύης. Ακόμη και οι κοσμικές ιδέες του Ανθρωπισμού μοιάζουν πλέον στους περισσότερους ως παρωχημένες, αν όχι γραφικές.
Στο παγκοσμιοποιημένο πολιτισμικό και κοινωνικό περιβάλλον, το συμφέρον του ατόμου δεν νοείται ως σύμφυτο της γενικής κοινωνικής ευημερίας αλλά πολύ περισσότερο ως αυτοσκοπός της ανθρώπινης ύπαρξης, πέρα από κάθε πραγματισμό, πέρα από τα όρια του "ο σκοπός αγιάζει τα μέσα".
Ούτε λόγος φυσικά για την έννοια και την αντίληψη του ανθρώπου ως "πρόσωπο". Η ατομικιστική αντίληψη της ύπαρξης και του σκοπού κινείται σε δύο παράλληλα επίπεδα : στην αντίληψη του ανθρώπου ως αποστειρωμένη και χρηστική κοινωνική μονάδα παραγωγής και εκμετάλλευσης (δηλαδή ως ένας ξερός αριθμός στον αλγόριθμο της καπιταλιστικής παραγωγικής διαδικασίας) από το σύστημα και παράλληλα στην αυτοματοποίηση της ανθρώπινης δράσης ως κυνικής εξυπηρέτησης των ατομικιστικών συμφερόντων εις βάρος ο,τιδήποτε βρεθεί στην πορεία του.
Φυσικά, προκειμένου να πετύχει αυτή η διαδικασία επιστρατεύονται αξίες και ιδανικά της κάθε φαντασιακής τάξης θυμίζοντας ίσως την εκμετάλλευση της χριστιανικής πίστης από τις Σταυροφορίες του Μεσαίωνα.
Σε αυτό το ζοφερό σκηνικό, οποιαδήποτε ανθρωπιστική αντίσταση (με λόγο ή έργα), οποιαδήποτε δημοκρατική αντίληψη και ευαισθησία, πρέπει να καμφθούν και να εξοντωθούν. Ο φασισμός παρέχει τα εργαλεία για αυτό. Ακόμη και στις αστικοδημοκρατικές κοινωνίες, οι συντηρητικές δυνάμεις μπορούν να δημιουργούν το περιθώριο και τις δυνατότητες, εκμεταλλευόμενες την δύναμη και την απήχηση των σύγχρονων ΜΜΕ.
Και όταν μιλάμε για εκ - φασισμό δεν μπορούμε να βγάλουμε εκτός εικόνας τον ρατσισμό. Το Άλλο πρέπει να στοχοποιηθεί. Η συνάντηση με το Άλλο είναι εκτός συζήτησης και πρέπει να αποφευχθεί πάση θυσία, αφού η συνάντηση μπορεί να εξάγει συμπεράσματα για την παθογένεια και την απειλή που φέρνει το σύστημα για τον Ανθρωπο.
Το Άλλο δεν είναι μόνο ο άνθρωπος με διαφορετική ταυτότητα από τα καθεστωτικά κοινωνικά πρότυπα (κοινωνικό φύλο, ερωτικός προσανατολισμός, εθνική και φυλετική καταγωγή, θρησκευτικότητα και πνευματικότητα κτλ). Το Άλλο είναι και η ίδια η Φύση. Στην αδηφάγο και καταστροφική πορεία του καπιταλισμού, η Φύση και τα ζωντανά πλάσματα δεν αντιμετωπίζονται ως τίποτα άλλο παρά ως αντικείμενα εκμετάλλευσης. Η ανθρώπινη φύση διαχωρίζεται τεχνηέντως από την υπόλοιπη φύση, ως ανώτερη, ως κυρίαρχη και ως αποκλειστικός ιδιοκτήτης και καταναλωτής. Σε ένα σύστημα που ενδιαφέρεται μόνο για το (υπερ) κέρδος, τα πάντα είναι εμπόρευμα και τα πάντα οφείλουν να υποταχθούν προς εκμετάλλευση, αδιαφορώντας για τις συνέπειες.
Είναι ενδεικτικό (και καθόλου αμελητέο) ότι εκτός από όσες προσβλητικές εκφράσεις περιέχονται στην ρητορική μίσους (ρατσιστικός, ομοτρανσφοβικός, ξενοφοβικός και σεξιστικός λόγος), σε μεγάλη συχνότητα χρησιμοποιείται με υποτιμητική και απαξιωτική πρόθεση η λέξη "ζώο". Και είναι φοβερό το ότι κανείς δεν συνειδητοποιεί εκείνη την στιγμή την σπισιστική φόρτιση αφού αφενός γίνεται ο αυθαίρετος, αφύσικος και σπισιστικός αξιολογικός διαχωρισμός μεταξύ ανθρώπων και υπόλοιπων ζώων και αφετέρου τονίζεται η υποτίμηση και η περιφρόνηση της μη ανθρώπινης ζωής. Αυτο βεβαίως δεν μένει στον λόγο αφού στην καθημερινότητα η συμπεριφορά ανθρώπων εκμεταλλευτών - διωκτών προς τα εκμεταλλευόμενα ανθρώπινα θύματά τους δεν διαφέρει σε τίποτα απέναντι στα μη ανθρώπινα ζώα. Θα μπορύσαμε νομίζω να πούμε ότι αφού νομιμοποιήθηκε και κανονικοποιήθηκε στην κοινωνική συνείδηση η εκμετάλλευση των μη ανθρώπινων ζώων αυτό (υπό την σκέπη του πολιτισμού και το κύρος που προσδίδει ο ανθρώπινος νόμος) έχει επεκταθεί και στους ανθρώπους. Ο σπισισμός ως ένας από τους πυλώνες του ανθρώπινου πολιτισμού προετοίμασε το έδαφος για την "κανονικότητα" και της ανθρώπινης εκμετάλλευσης. Ακόμη περισσότερο για τον κατεστημένο και όχι περιθωριακό διαχωρισμό των ανθρώπων σε κατηγορίες "σπουδαιότητας" και "αξίας", "υποβιβάζοντας" ολόκληρες ομάδες στην "υποδεέστερη" κατηγορία των μη ανθρώπινων ζώων. Όταν τα τελευταία έχουν αντικειμενοποιηθεί και η ζωή τους και η ύπαρξή τους δεν αναγνωρίζεται όπως οφείλεται, αλλά αξιολογείται τόσο όσο εκείνη των εμπορευμάτων, μαζί με την ιδεολογική αποστασιοποίηση και την αποξένωση της ανθρώπινης ζωής από το σύνολο στο οποίο φυσιολογικά εντάσσεται, τότε δεν μιλάμε απλώς για έναν αόριστο και γενικό σπισισμό αλλά για τον καπιταλιστικό σπισισμό του φετιχισμού του εμπορεύματος και της εξαχρείωσης της Ζωής.
Η πανδημία μας δείχνει ότι ο αδίστακτος ατομικισμός και η εγκληματική φύση του ύστερου καπιταλισμού μπορούν να αναγνωριστούν στην πολιτική κυβερνήσεων, στην αισχροκέρδεια πολυεθνικών, ακόμη και στην ατομική αποτρόπαια αδιαφορία για τον συνάνθρωπο.
Το στοίχημα έγκειται στο πώς μπορούν να αξιοποιηθούν αυτά τα συμπεράσματα από όλες/α/ους μας...