Η “αγωνία” της ποινικοποίησης της “βλασφημίας”
Μας αρέσει ή δεν μας αρέσει (αναλόγως της προσωπικής πολιτικής και θρησκευτικής τοποθέτησής μας) το θρησκευτικό φαινόμενο ήταν και είναι πάντα παρόν στην ανθρώπινη κοινωνία και στον πολιτισμό της σε ολόκληρη την Ιστορία. Άλλωστε, αν έχουμε στο νου μας ότι στην ουσία "θρησκεία" (και "θρησκευτικά υποκατάστατα" κατά τον Max Horkheimer και την Σχολή της Φρανκφούρτης) είναι η απολυτοποίηση ως πίστη σε κάποιο Απόλυτο με την ευρεία έννοια (υπάρχουν ακόμη και άθεες θρησκείες αλλά όχι άθρησκοι άνθρωποι με αυτό το σκεπτικό) αυτό είναι εύκολα κατανοητό.
Κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα κοινωνικοί επιστήμονες όπως ο Αμερικανός Peter L. Berger, διατύπωσαν την "θεωρία της εκκοσμίκευσης", την υποχώρηση δηλαδή της επιρροής του θρησκευτικού φαινομένου στην κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα, για να παραδεχτούν όμως στο τέλος του αιώνα ότι έκαναν λάθος. Ο ίδιος ο Berger αναθεώρησε με το σπουδαίο του έργο The Desecularization of the World. Η αντικειμενική πραγματικότητα γύρω μας αυτό δείχνει. Ακόμη και οι κοινωνίες της δυτικής και βόρειας Ευρώπης (προπύργια μέχρι σήμερα της εκκοσμίκευσης) αλλάζουν με τις πληθυσμιακές μετακινήσεις λόγω των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών.
Οι κοινωνίες ως ζωντανοί οργανισμοί αλλάζουν γιατί αλλάζουν και οι συνθήκες της ζωής. Μαζί τους και οι ιδέες τους. Το ζήτημα που προκύπτει είναι τί κατεύθυνση έχουν αυτές οι αλλαγές και ποιές είναι οι συνέπειες που προκύπτουν από αυτές.
Μια από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις των δυτικών κοινωνιών ήταν αυτό που ο Max Weber αποκαλούσε ως "απομάγευση του κόσμου". Η αποσύνδεση από το μεταφυσικό, όχι ως επιλογή προσωπικής πίστης αλλά ως επιλογή ρύθμισης της αθρώπινης ζωής στη βάση του κοσμικού δικαίου. Γεγονός είναι ότι μέχρι την εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης, τα ιερατεία σε αγαστή συνεργασία με την πολιτική εξουσία τεκμηρίωναν τις αποφάσεις της τελευταίας επικαλούμενα την πνευματική εξουσία που τους προσέφερε το θρησκευτικό κύρος. Η θρησκευτική εξουσία επέβαλε ιδεολογικά τις αποφάσεις της κοσμικής και η κοσμική παρείχε προνόμια στην πρώτη και δίωκε τους αντιπάλους της.
Αυτό άλλαξε στην σύγχρονη εποχή με την εκκοσμίκευση του κράτους και της κοινωνίας. Η θρησκευτική πίστη μετετράπη από κρατική σε ατομική υπόθεση και η ανεξιθρησκεία αποτέλεσε μια από τις βασικές προϋποθέσεις της λειτουργίας μιας ελεύθερης και δημοκρατικής κοινωνίας, τουλάχιστον στη Δύση, χωρίς βεβαίως να λείπουν και τα "παρατράγουδα". Υπογείως όμως, λιγότερο στη Δύση και περισσότερο στην Ανατολή (π.χ. Ανατολική Ευρώπη, Βαλκάνια κτλ) η πρότερη κατάσταση εξακολουθεί.
Οι (υπερ)συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις ανέκαθεν χρησιμοποιούν τις εθνικές φαντασιακές τάξεις προκειμένου να ασκούν πολιτική επιρροή στις κοινωνίες. Με λίγα λόγια, όπως οι αριστερές πολιτικές δυνάμεις διαθέτουν στο ιδεολογικό "οπλοστάσιό" τους τις έννοιες της κοινωνικής δικαιοσύνης, της ισότητας, του πλουραλισμού, των ανθρωπίνων και εργασιακών δικαιωμάτων κτλ, έτσι και οι δεξιές (χωρίς να απεμπολεί τα προηγούμενα η κεντρώα φιλελεύθερη πτέρυγά τους) δίνουν βάρος στον πολιτικό λόγο τους σε πιο παραδοσιακές αξίες όπως η εθνική ταυτότητα και ακεραιότητα, η θρησκεία της πλειοψηφίας του έθνους κτλ.
Οι (υπερ)συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις δεν έχουν ανάγκη να διεκδικήσουν την υποστήριξη της εκάστοτε άρχουσας τάξης αφού αποτελούν αποκλειστικά τον εκφραστή τους. Έχουν όμως απόλυτη ανάγκη να κερδίσουν την πολιτική στήριξη των οικονομικά ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων. Αυτό δεν μπορούν να το πετύχουν με πολιτικές μεταρρυθμίσεις που θα τα ευνοήσουν αφού κάτι τέτοιο θα ερχόταν σε πλήρη σύγκρουση με τα συμφέροντα τα οποία εξυπηρετούν. Και κάπως έτσι μπαίνουν στην διαδικασία επίκλησης της φαντασιακή τάξης και αυτού που θα μπορούσαμε ίσως αυθαίρετα να ονομάσουμε "εθνική ιδεολογία". Είναι άλλωστε εύκολο να σκεφτεί κανείς ότι σε ένα σύστημα το οποίο ευνοεί τους λίγους, αν θέλεις να το διατηρήσεις και να το ενισχύσεις, δεν θα αναδείξεις τις πραγματικές υλικές συνθήκες της ζωής αλλά θα στρέψεις την προσοχή σε συζητήσεις που περισσότερο έχουν να κάνουν με το θυμικό παρά με το λογικό.
Έχοντας κατά νου όλα τα παραπάνω μπορούμε να καταλάβουμε την σκοπιμότητα της επαναφοράς της ποινικοποίησης της "βλασφημίας". Μια ξεκάθαρα επικοινωνιακή κίνηση εκ μέρους της κυβέρνησης προκειμένου να κερδίσει την υποστήριξη της μερίδας των πολιτών που δεν συναντώνται ταξικά με τα συμφέροντα που εκφράζει μια δεξιά κυβέρνηση αλλά ενδεχομένως να αισθανθούν μια πολιτική οικειότητα και προσέγγιση αφού η θρησκευτική τους ευαισθησία μπορεί να ικανοποιηθεί κατά κάποιον τρόπο.
Πολιτικά πόσο φιλελεύθερη είναι μια τέτοια πολιτική απόφαση; Αυτή είναι μια μεγάλη συζήτηση η οποία μπορεί να περιέχει έννοιες όπως "ατομικά δικαιώματα", "θρησκευτική ελευθερία" κτλ. Ας δούμε όμως πολύ σύντομα μια άλλη διάσταση η οποία σχεδόν πάντα αγνοείται σε συζητήσεις που προκύπτουν μετά από σχετικές πολιτικές αποφάσεις.
Για τον πιστό οποιασδήποτε θρησκείας η προσβολή του θείου, των ιερών προσώπων, συμβόλων και γραφών της θρησκευτικής παράδοσης την οποία ακολουθεί μπορεί να σημάνει την αποτείχισή του από αυτή, μια περίοδο αποστασιοποίησης ή και την αμφισβήτηση αυτών ασχέτως διάρκειας χρονικής περιόδου. Από ένα λεπτό μέχρι μια ολόκληρη ζωή. Η αφοριστική αντιμετώπιση και αμετάκλητη καταδίκη του προσώπου (και όχι της πράξης το τονίζω!) σίγουρα δεν έχει καμία σχέση με οποιαδήποτε έννοια χριστιανικής αγάπης και ποιμαντικής. Περισσότερο πρέπει να αναζητηθούν τα αίτια και οι συνθήκες που οδήγησαν στην τέλεση της "βλασφημίας" και να θεραπευθούν.
Μήπως όμως στην τελική "διυλίζουμε τον κώνωπα και καταπίνουμε την κάμηλον" για να θυμηθούμε και το ευαγγελικό χωρίο (Κατά Ματθαίο Ευαγγέλιο κεφ. 23, στιχ, 24) ; Μήπως θα έπρεπε να μας απασχολούν (όσους θέλουμε να θεωρούμε τους εαυτούς μας χριστιανούς) σοβαρότερες βλασφημίες και σκάνδαλα όπως η εκκοσμίκευση (με την έννοια της μετατροπής σε συνέταιρο της πολιτικής εξουσίας και της εξυπηρέτησης κοσμικών συμφερόντων) της θεσμικής εκκλησίας, η απουσία λόγου και έργων στην υπόθεση της κοινωνικής δικαιοσύνης και των ανθρώπινων αναγκών; Μήπως θα έπρεπε να μας απασχολεί περισσότερο και να μας πονά η μειωμένη ανταπόκριση στην κοινωνία (την ίδια στιγμή που οι άνθρωποι πεινούν και διψούν για ελπίδα και Πίστη) ; Μήπως θα έπρεπε να μας απασχολεί περισσότερο η αισχρή εμπορευματοποίηση και το χριστεμπόριο, ο ευτελισμός της θρησκευτικής πίστης σε μια ανταλλακτική (σχεδόν μαγική) αντίληψη μέσω μιας ειδωλολατρικής βιομηχανίας που απομακρύνει τον πιστό από Τον Θεό και τον καθιστά δούλο της "ιερής" ύλης σε κάθε μορφή ; Όλα αυτά δεν αποτελούν "βλασφημία";
Και κάτι τελευταίο : ο σεβασμός δεν απαιτείται, εμπνέεται.
Ως χριστιανοί πώς μπορούμε να απαιτούμε (και μάλιστα δια κοσμικού νόμου) τον σεβασμό της πίστης μας από τους άλλους, όταν εμείς οι ίδιοι πρώτα δεν την σεβόμαστε και δεν την τιμούμε; Όταν αντί να είμαστε μικροί "απόστολοι" και "κήρυκες" του Ευαγγελίου, πρώτα και κύρια με την ζωή και με το παράδειγμά μας, γινόμαστε σταυρωτές Του Χριστού και των αδελφών μας και ιδιαιτέρως με το μίσος και την αδιαφορία μας απέναντι στους "ελάχιστους αδελφούς Του", δηλαδή στους αναγκεμένους.
Ας το σκεφτούμε σοβαρά.